میراثآریا: «گیوه» نوعی پایپوش قدیمی بین مردمان ایران و چهارمحال و بختیاری است که چپ و راست ندارد، بهاصطلاح «لنگه به لنگه» نمیشود، هیچگاه از بین نمیرود و بهراحتی قابل ترمیم است.
چپ و راست نبودن «گیوه» نشان دهنده یکدستی، یکرنگی، درستی و پاکی مردمان ایران و چهارمحال و بختیاری است و ثابت میکند مردمان این دیار هیچگاه بهدنبال تقلب، دورویی، تزویر و ریا نبودهاند.
«گیوه» قدم به قدم با انسان گام برداشته است، از همان ابتدا که ایده پاپوش و کفشافزار برای انسانها از اهمیت بالایی برخوردار بود تا زمان حاضر که مردم «گیوه» را بهعنوان یک کالای گرانقیمت میپندارند.
مشخص نیست چه کسی گفته است قلب دوم انسان، پای اوست و بههمین دلیل باید برای قلب دوم بیشترین هزینه را کرد و بهترین و راحتترین کفشها را برای پاها برپا کرد.
«گیوه»، اما یک قصه دراز دارد و هر کس که کلاه کج میگذاشت و کج مینشست و «گیوه» بر پا میکرد، انگار مدعی بود و کسی که «گیو» وَر میکشید برای مردم به منزله آغاز کردن یک کار سخت بود.
«گیوهدوزی» یکی از هنرصنعتهای چهارمحال و بختیاری است که در شهرهای شهرکرد، بروجن و فرخشهر سابقهای کهن و دیرینه دارد اما این روزها دیگر کسی کمتر «گیوه» وَر می کشد و «گیوه» بر پا میکند.
این در حالی است که سمتوسوی استفاده از تولیدات ماشینی کمتر شده است، حداقل براساس ادعای برخی از دوستداران هنرهای دیرین، تمایل مردم به بهرهمندی از محصولات صنایعدستی و هنرهای سنتی بهویژه «گیوه» بسیار کم شده است و نسلهای کنونی دیگر مایل به فعالیت در این حوزه نیستند.
در بازارهای مُدرن یا سنتی پشت هیچ ویترین مغازه کفشفروشی خبری از «گیوه» نیست و هیچ یک از مغازهداران کفشفروشی در ویترین مغازه خود حتی برای تماشا، یک جفت «گیوه» را آویزان نکردهاند که نسل جوان آن را ببینند.
البته نوسانات اقتصادی، نبود ثبات در بازار، گرانی مواد اولیه، کاهش قدرت خرید مردم و استقبال کم از محصولات صنایعدستی و هنرهای سنتی باعث شده تا بسیاری رشتههای صنایعدستی و هنرهای سنتی مانند «گیوهدوزی» با بیرونقی مواجه شود.
میراثفرهنگی رشته «گیوهدوزی» را احیا کند
یکی از فعالان «گیوهدوزی» در چهارمحال و بختیاری گفت: مسئولان ادارهکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان باید نسبت به احیای هنرصنعت «گیوهدوزی» در شهرکرد اقدام کنند.
محمود رفیعیان دهکردی تأکید کرد: جوانان امروز دیگر بهدنبال تولید مواد مورد نیاز «گیوهدوزی» نیستند و بیشتر آنان بهدنبال کفشهای ماشینی و صنعتی هستند.
او افزود: هماینک فقط عدهای زن و مرد سالمند و سالخورده، تختکشی و رویهبافی (رویهچینی) برای تولید «گیوه» را انجام میدهند.
رفیعیان تصریح کرد: مسئولان ادارهکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی چهارمحال و بختیاری اجازه ندهند این هنرصنعت به فراموشی سپرده شود و به پستوی خاطرهها برود.
او در خصوص معرفی قسمتهای مختلف «گیوه» یادآور شد: پاشنه تخت، لچکی، لْنجه عقب و جلو، پاشنه قرمزعقب گیوه، لچکی چپ و راست بخشهای مختلف «گیوه» را تشکیل میدهد.
این هنرمند صنایعدستی و هنرهای سنتی شهرکرد اضافه کرد: «گیوه» انواع مختلفی مانند سُر، تخت لاستیکی و تخت ملکی دارد.
او گفت: «گیوههای» تخت لاستیکی برای زمستان و یا آبیاری کشاورزان، تخت ملکی بهمنظور میهمانی و زمانهای بیکاری و سْر برای پیمودن مسافتهای طولانی چاپاردارها مورد استفاده قرار میگرفت.
رفیعیان تأکید کرد: در روزگاران قدیم خانوادهها فرزندان خود را برای چام (چوم) سواری، بافه آوردن و کاسبی تقسیم میکردند ولی امروزه با توسعه علم و فناوری، فرزندان تا ظهر خوابند و از شب تا صبح در فضای مجازی مشغولند، اما در گذشته از صبح تا شب هر فرزند مشغول به فعالیت فیزیکی بود.
او افزود: بنده از هفت سالگی تاکنون که ۷۱ سال سن دارم به مدت ۶۴ سال مستمر مشغول «گیوهدوزی» هستم و شغل پدری و آباء و اجدادی خود را ادامه دادهام، اما متأسفانه در این راه آسیبهای جسمی فراوانی دیدهام ولی همچنان خدا را شاکرم که توانستهام این سنت را تا این لحظه حفظ و از فراموشی آن جلوگیری کنم.
این فعال پیشکسوت صنایعدستی و هنرهای سنتی چهارمحال و بختیاری تصریح کرد: در کنار ضرورت حفظ هنرصنعت «گیوه دوزی» باید نسبت به احیای رشتههای تختکشی، رویهبافی (رویهچینی) و آهنگری بهمنظور ساخت ابزار مورد نیاز «گیوهدوزی» و انتقال آن به آیندگان اقدام شود.
او یادآور شد: مشکلات فعالیت در رشتههای صنایعدستی و هنرهای سنتی بهویژه «گیوهدوزی» به حدی فراوان شده است که حتی فرزندان خود من حاضر به فعالیت در این شغل نشدند که البته داماد من تنها به خاطر علاقه فراوانش به «گیوهدوزی»، آموزشهای لازم تولید بخشهای مختلف این هنرصنعت را از سوی بنده فرا گرفت.
رفیعیان اضافه کرد: این در حالی است که در روزگارانی نه چندان دور حداقل ۲۰۰ «تختکش» و «گیوهدوز» در شهرکرد فعالیت داشتند و عده زیادی از هنرمندان این رشته هم در روستاهای اطراف مشغول تولید این نوع «پایپوش» برای مردم بودند.
او گفت: بههمین منظور مسئولان ادارهکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی چهارمحال و بختیاری نباید اجازه دهند پس از بنده، «گیوهدوزی» در شهرکرد فراموش و منسوخ شود.
تولیدکننده «گیوه» در شهرکرد تأکید کرد: در حالی که «گیوه» در قدیم برای زنان، مردان و بچهها کاربرد داشت اما با روی کار آمدن کفشهای جدیدتر لاستیکی بهنام «شاردانپور» استقبال عمومی از «گیوه» کمتر شد.
او همچنین در خصوص مراحل مختلف تولید «گیوه» افزود: برای دوخت یک دست «گیوه»، تختکش، رویهباف یا رویهچین (که بیشتر از بانوان هستند)، چرمساز و گیوهدوز فعالیت میکنند.
رفیعیان درباره تهیه چرم مورد نیاز «گیوهدوزی» در گذشته تصریح کرد: برای این منظور ابتدا پوست گاو را درون قَدَحهای بزرگ میریختند و پس از چهار روز قرار دادن آن در آهک، در جوی آب شستوشو میدادند تا آهک و موهای آن پاکسازی شود، سپس پوست گاو را بهمدت چهار روز در زاج و نمک میگذاشتند تا سفید و محکم شود و پس از شستوشو در جوی آب، پوست گاو مورد نظر را در آفتاب قرار میدادند و پس از خشک شدن آن، «پیه گاو» را در دیگ ذوب میکردند و در مقابل نور خورشید به چرم تولیدی میزدند تا روغنخورده شود، پس از انجام این مراحل، محصول نهایی را در جوی آب قرار میدادند تا نرم و در «گیوهدوزی» استفاده شود.
او یادآور شد: اما امروزه مواد و ابزار اولیه مورد نیاز «گیوهدوزی» در بازار نیست و تخت، رویه و چرم مورد نیاز از خارج چهارمحال و بختیاری تهیه و استفاده میشود.
پیشکسوت صنایعدستی و هنرهای سنتی چهارمحال و بختیاری اضافه کرد: از ۱۸ سال گذشته تاکنون تولیدکنندگان جانبی «گیوهدوزی» دیکر در شهرکرد فعال نیستند، البته بنده در شهرکرد هنوز هم چرم مورد نیاز «گیوهدوزی» را به روش سنتی قدیمی تهیه و استفاده میکنم.
او گفت: برای «گیوهدوزی» نخها را مومکشی میکنیم تا مُحکمتر و بادوامتر در مقابل نفوذ آب باشد.
رفیعیان تأکید کرد: امروزه نوسانات اقتصادی و گرانیها باعث شده تا مردم توان خرید تولیدات صنایعدستی و هنرهای سنتی بهویژه «گیوه» را از دست بدهند.
او زمان مورد نیاز برای تولید یک جفت «گیوه» را دو روز دانست و افزود: مسئولان ادارهکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی چهارمحال و بختیاری با برگزاری دورههای آموزشی بهخصوص در بخشهای تختکشی و رویهبافی (رویهچینی) میتوانند به راحتی زمینه حفظ و احیای هنرصنعت «گیوهدوزی» را فراهم کنند و آن را به نسلهای بعدی و آیندگان انتقال دهند.
انتهای پیام/
نظر شما